Thứ Ba, ngày 15 tháng Ba vừa qua, Francis Kéré đã trở thành kiến trúc sư châu Phi đầu tiên giành được Giải thưởng Pritzker , giải thưởng quan trọng nhất trong lĩnh vực kiến trúc.


Từ lần được tổ chức đầu tiên, từ năm 1979 cho đến nửa đầu những năm 1990, Pritzker chủ yếu được hiểu là giải thưởng thành tựu trọn đời (Philip Johnson, Oscar Niemeyer và Aldo Rossi, ... Sau đó, nó đột biến thành sự đăng quang rõ ràng của thế hệ kiến trúc sư nổi tiếng toàn cầu (Norman Foster, Rem Koolhaas và Zaha Hadid, trong số những người khác. Năm 2022, Pritzkervinh danh người đàn ông da màu đầu tiên trong lịch sử tổ chức dưới cái tên Diébédo Francis Kéré.


Tiểu sử và hành trình sự nghiệp


Sinh năm 1965 tại thị trấn Gando, Burkina Faso , Diébédo Francis Kéré là con trai cả của trưởng làng và là người đầu tiên đi học tại khu vực đó. Nhờ hai học bổng do các tổ chức của Đức cấp, ông đã có thể bắt đầu học nghề mộc vào năm 1985 và mười năm sau, bắt đầu học kiến trúc tại Technische Universität Berlin.


Mặc dù bắt đầu theo học kiến trúc ở tuổi 30, nhưng con đường sự nghiệp của Kéré đặc biệt nhanh chóng, và như nhà phê bình kiến trúc Anatxu Zabalbeascoa đã mô tả gần đây, ông đại diện cho khẳng định “một nhà phát triển không phải là nhà đầu tư”. Vì vậy, trong khi học kiến trúc ở thủ đô nước Đức, ông đã thành lập cơ sở với các trường cao đẳng - Schulbausteine fuer Gando (Bricks for Gando) - để tài trợ cho dự án đầu tiên của mình: một trường tiểu học ở quê hương ông .


Trong dự án này, và cả những dự án tiếp theo của anh ấy được xây dựng ở Tây Phi, Kéré  hiểu rằng thiết kế của anh ấy là kết quả của việc kết hợp các nhu cầu cơ bản, ngân sách hạn chế, tận dụng sức mạnh của cộng đồng bản địa và định nghĩa bền vững dựa trên những công nghệ truyền thống. Tất nhiên những điều này không cần hy sinh vẻ đẹp của kiến trúc.


Trong quá trình phát triển trường tiểu học, kiến thức kỹ thuật của Kéré cho phép anh đánh giá cao, áp dụng và thích ứng các kỹ thuật xây dựng địa phương: cấu trúc và trần nhà được làm bằng gạch bùn và đất sét lai để cải thiện hiệu suất cấu trúc. Đây là loại gạch rẻ tiền dễ sản xuất và có tác dụng bảo vệ nhiệt chống lại khí hậu nóng bức. Kéré cũng biết rằng mưa làm hỏng gạch, vì vậy ông đã che phủ mái tôn bằng kim loại, gắn nó lên trên một khung kim loại để các lớp học không bị hấp thụ nhiệt do mái che. Với tư cách là một người bản địa hiểu rõ về tài nguyên và những kỹ thuật truyền thống của quê hương mình, Kéré đã thuyết phục mọi người rằng đất sét thực sự là một vật liệu quý và không chỉ dành cho những người nghèo nhất. Đồng thời, ông đào tạo những người hàng xóm của mình thay vì đưa những công nhân lành nghề từ các địa điểm khác của Burkina Faso mà chọn những nhân công có sẵn ngay tại địa phương và có thể đào tạo họ. Điều này tạo nên một khối lượng việc làm lớn cho người bản địa cũng như tối ưu được chi phí đầu tư mà vẫn đảm bảo chất lượng công trình. 


Dự án đầu tiên đó đã mang về cho ông Giải thưởng Kiến trúc Aga Khan vào năm 2004 và các nguyên tắc kiến trúc được áp dụng trong sự can thiệp cụ thể này sẽ là dấu ấn của ông trong các công trình tiếp theo ở Burkina Faso , Mali và Mozambique, chẳng hạn như Trung tâm Kiến trúc Trái đất , Khu dân cư Benga Riverside….


Trong bối cảnh nông thôn nổi bật như ở quê hương, Kéré hiểu rằng các dự án của mình cũng hoạt động như những ngọn hải đăng thành thị cung cấp nơi trú ẩn, dịch vụ và công cụ cho cộng đồng xung quanh trong môi trường tự nhiên, nơi ranh giới giữa công trình xây dựng và cảnh quan bị loãng đi. Dần dần, các giải pháp kỹ thuật của Kéré trở nên tinh vi hơn khi ông cải tiến kỹ thuật với tư cách là một kiến trúc sư (và người quảng bá). Ví dụ, trong thiết kế thư viện trường học của Gando, ông kết hợp một vật liệu bị đánh giá thấp khác - bạch đàn - một loại gỗ sau đó được sử dụng làm củi vì rễ của nó làm khô đất và tán lá của nó quá thưa thớt không thể tạo bóng râm. Đồng thời, ông sử dụng các chậu đất sét làm khuôn giếng trời để đảm bảo ánh sáng tự nhiên và lưu thông không khí bên trong thư viện.


Trong các tác phẩm của Kéré, không có gì là thừa. Ông đạt được sự cân bằng tinh tế giữa việc cải tiến các kỹ thuật địa phương và thiết kế nổi bật, tránh lãng mạn hóa sự bấp bênh. Trên thực tế, Kéré không có kế hoạch thể chế hóa hay quảng bá tính thẩm mỹ hay kỹ thuật xây dựng của quê hương mình nhưng hiểu rằng những nguyên tắc này chỉ hoạt động ở địa điểm mà chúng thuộc về và rằng trong quá trình xây dựng của mình, ông có thể truyền kiến thức cho người lao động và xã hội, mà không rơi vào ảo tưởng rằng các kiến trúc sư nên biến mất để nhường chỗ cho một cộng đồng đầy đủ kỹ năng.

Bước nhảy vọt và giải thưởng Pritzker


Bước nhảy vọt sang thiết kế ở châu Âu đi đôi với việc được mời thiết kế các gian hàng như Vitra + Camper Store ở Đức, Courtyard Village ở Ý, và tất nhiên, Serpentine Pavilion 2017 , dự án cuối cùng đã cho phép anh tiếp cận cho khán giả toàn cầu.


Và ban giám khảo Pritzker, bằng cách trao giải cho ông, như một cách cổ vũ các kiến trúc sư khác trên thế giới dù họ mang màu da hay sắc tộc nào hoặc sử dụng những kỹ thuật kém tân tiến đến đâu. Sự thích ứng của các kỹ thuật địa phương như một phản ứng hiệu quả với cuộc khủng hoảng khí hậu và sự khan hiếm tài nguyên. Tính bền vững không phải là đạt được chứng chỉ LEED cho một tòa nhà, mà là làm thế nào để loại bỏ sức nóng của không gian bằng gạch được làm tại chỗ tạo ra hiệu ứng ống khói.